جای خالی مدیریت مخاطرات طبیعی و انسانی در برنامه هفتم توسعه

 به گزارش نوید صنعت نیوز، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه را در موضوع پیشگیری و مدیریت بحران منتشر کرد. طی این گزارش به موضوع مدیریت بحران ناشی از مخاطرات طبیعی و انسانی توجهی نشده است.

در برنامه هفتم توسعه به مدیریت بحران ناشی از مخاطرات طبیعی و انسانی توجه نشده است

 در این گزارش اشاره شده است که رخداد بحران‌ها، سرمایه و بودجه زیادی را از سطوح مختلف دولت مرکزی تا مدیریت‌های محلی به خود اختصاص می‌دهند. کشور ایران هم به لحاظ طیف، 56 نوع مخاطره طبیعی و انسان‌ساخت و هم شدت خسارت و پوشش مخاطراتی نظیر خشکسالی، زلزله و سیل شرایط ویژه‌ای دارد.

بر اساس نقل‌قول متواتر، ایران جزء 10 کشور پرمخاطره در دنیاست. در برخی کشورهای با سهم مخاطرات بالا، مجموعه پیشگیری و مدیریت بحران زیر نظر عالی‌ترین مقام اجرایی قرار دارند. نکته حائز اهمیت در سیاست‌گذاری کلان تقدم و صرفه پیشگیری از بحران بر اقدام‌های پسینی است؛ به‌گونه‌ای که در مطالعات گوناگون هزینه پیشگیری نسبت به هزینه امداد و به‌خصوص بازسازی بین 1.7 تا 1.9 برآورد شده است و به تعبیری با هر واحد هزینه در پیشگیری حداقل از هفت واحد بازسازی و جبران خسارت کاسته خواهد شد.

باتوجه‌به محدودیت‌های ملی و بودجه‌ای کشور برخی پیشنهادها ضروری و مورد تأکید است. از جمله تأمین منابع پایدار برای جمعیت هلال‌احمر به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین نهادهای مشارکت‌کننده در امدادرسانی. ایمن‌سازی و مقاوم‌سازی شریان‌های حیاتی و زیرساخت‌های زیربنایی کشور، بافت‌های ناکارآمد شهری و ساختمان‌های ناایمن و بحرانی به میزان حداقل ده درصد و در نهایت توجه به توسعه زیرساخت‌های لازم جهت پیشگیری، هشدار و پایش در پیش، حین و پس از بحران.

 اگرچه در برنامه توسعه ششم و حتی پنجم اشاراتی به موضوع مدیریت بحران ناشی از مخاطرات طبیعی و انسانی شده، اما در برنامه هفتم به این مهم توجهی نشده است. باتوجه‌به اینکه در متن لایحه برنامه هفتم توسعه تنها یک‌بند (ماده 38) در خصوص موضوع مدیریت بحران اشاره شده که ضعف جدی لایحه را در این بخش نشان می‌دهد؛ اما برخی پیشنهادهای کلان در حوزه اقدام‌های پیشگیرانه و مقابله با بحران برای درج برنامه در این گزارش پیشنهاد شده است.

 مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی پیشنهاد داده است که مسئله مقاوم‌سازی رخدادهای طبیعی خصوصاً در مورد زلزله ضروری است و در این راستا باید سامانه‌های هشدار سریع تقویت گردد.

 در بخش دیگر به اثرات سوء استخراج بیش از حد سفره‌های آب زیرزمینی و در نتیجه کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و پدیده فرونشست اشاره شده است. در حال حاضر 408 دشت از مجموع 609 دشت کشور ممنوعه است. یعنی حدود 66 درصد از دشت‌های کشور، حدود 12 میلیون هکتار، در معرض پدیده فرونشست هستند. حدود 41 میلیارد مترمکعب برای برداشت از چاه‌های مجاز کشاورزی در 609 دشت مطالعاتی پروانه بهره‌برداری صادر شده است که طبق برنامه ششم توسعه این میزان باید به 27 میلیارد مترمکعب کاهش می‌یافت که گزارشی از این کاهش هنوز موجود نیست و به نظر می‌رسد که در برنامه هفتم باید تأمین این هدف مورد تأکید قرار گیرد.

 در این گزارش بر تغییر اقلیم به‌عنوان جدی‌ترین و تهدیدکننده‌ترین مسأله جامعه شهری و روستایی اشاره نشده است و لازم است تا در برنامه هفتم توسعه بندی به‌عنوان مقابله با تغییرات اقلیمی گنجانده شود. همچنین توسعه و بهره‌برداری وسیع از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای باید به‌عنوان اولویت‌های راهبردی در نظر گرفته شود.

 در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به این نکته اشاره شده است که طبق ضوابط موجود درباره ساخت‌وساز در حریم گسل، زون گسل در ایران حدود 500 متر در نظر گرفته می‌شود که از نظر اقتصادی به‌صرفه نیست و نیازمند بررسی دقیق‌تر در جهت دقیق‌تر و باریک‌تر کردن این محدوده است. طبق بند «ض» قانون مدیریت بحران کشور مصوب شهریور 1398، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی موظف است با رعایت ضوابط شورای‌عالی معماری و شهرسازی، نقشه حریم گسل‌ها را با اولویت کلان‌شهرها تهیه کند که تابه‌حال بودجه‌ای به آن اختصاص داده نشده است. الزاماً حرایم گسل باید در نقشه‌های طرح تفصیلی و طرح جامع دیده شود و کاربری‌ها براین‌اساس تعریف شوند.

 در این گزارش آمده است که در راستای تأمین منابع پایدار در زمینه مقابله با حوادث و سوانح از اولین سال اجرایی برنامه هفتم، نیم درصد مندرج در ماده (163) قانون امور گمرکی به دو درصد افزایش پیدا کرده و منابع حاصله پس از واریز به خزانه در قالب بودجه سنواتی در اختیار جمعیت هلال‌احمر قرار می‌گیرد.

 بر اساس آمار و مستندات بین‌المللی، ایران از نظر احتمال وقوع مخاطرات طبیعی و انسانی یکی از 10 کشور حادثه‌خیز جهان است و 14 مخاطره ثبت شده است. ایران سالیانه در حدود 250 میلیون دلار در اثر مخاطرات طبیعی طی 6 سال 2005 تا 2011 آسیب دیده است که این آسیب مستقیم اقتصادی برای بازه ۲۵ساله از 1990 تا 2014 حدود 15 میلیارد دلار برآورد شده است.

مخاطرات طبیعی سالیانه حدود 3 تا 4 هزار نفر تلفات جانی در پی‌دارند و تقریباً 1.5 میلیون نفر را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. بر اساس گزارش‌های سازمان مدیریت بحران کشور به طور میانگین در یک دهه گذشته سالیانه 12759 رخداد زلزله در کشور به وقوع پیوسته است. بیشترین تعداد زلزله طی ۹ماهه اول سال 1401 در استان کرمان و سپس خراسان رضوی و هرمزگان بوده است. همچنین حدود 4500 سیلاب طی 10 سال اخیر در ایران ثبت شده است.

 در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی عنوان شده است باتوجه‌به متن لایحه برنامه هفتم توسعه موارد قابل‌توجهی در حوزه موضوع‌های آب‌وهوایی، مخاطرات و ریسک بالای سوانح این برنامه مشاهده نمی‌شود اگرچه پیشگیری بهترین شکل مدیریت بحران است. نکته قابل‌توجه آن است که در این لایحه به زلزله، بحران، سانحه و ریسک اشاره نشده است؛ بنابراین پیشنهاد می‌شود در متن برنامه هفتم توسعه، مقاوم‌سازی در برابر زلزله و تقویت سامانه‌های هشدار سریع، حل بحران فرونشست زمین، مقابله با تغییرات اقلیم، رعایت حریم گسل، تجدید و ارتقای ساختار در حوزه پیشگیری و مدیریت بحران موردتوجه قرار گیرد.

مشاهده: گزارش مرکز پژوهش های مجلس