مهرداد فقیهیان – مدیرعامل شرکت معدنی و صنعتی فولاد سنگ مبارکه

تاب‌آوری (Resilience) به ظرفیت بازگشت، ثبات و ادامه عملکرد مؤثر در مواجهه با چالش‌ها، اختلالات یا تغییرات اشاره دارد. به‌واقع تاب‌آوری به معنای جلوگیری از چالش‌ها یا اجتناب از مشکلات نیست، بلکه به معنای ایجاد قدرت و انعطاف‌پذیری برای عبور موفقیت‌آمیز از آن‌ها است.

اگرچه تاب‌آوری و پایداری با هم مرتبط هستند؛ اما در مفهوم متمایز قلمداد می‌شوند؛ چراکه تاب‌آوری به توانایی یک سیستم برای جذب شوک‌ها و تنش‌ها و بازیابی همراه با سازگاری مؤثر برای حفظ عملکردها و ساختار اصلی خود اشاره دارد، اما پایداری به توانایی حفظ یا ادامه سطح معینی از فعالیت، عملکرد یا دسترسی به منابع در درازمدت بدون کاهش یا تخریب منابع در دسترس اشاره دارد.
تاب‌آوری اقتصادی در معدن به توانایی برای اکتشاف، استخراج و فراوری مواد معدنی اشاره دارد که نیازمند رویکردی کل‌نگر است تا ترکیبی از نوآوری، مداخلات و مشارکت دولتی و خصوصی ایجاد شود تا در مواجهه با چالش‌ها بتوان به منابع معدنی پایدارتری دست‌یافت.
طبق گزارش پایش طرح جامع فولاد کشور، برای دستیابی به تولید 55 میلیون تن فولاد خام در افق 1404 نیاز به استخراج سالیانه 167ميلیون تن سنگ‌آهن با عیار 45 است؛ ولی با لحاظ ضرایب تبدیل واقعی محصولات میانی زنجیره تولید فولاد و در نظرگیری عیار متوسط 35 تا 40 درصد برای سنگ استخراجی، میزان نیاز تا 220 میلیون تن در سال افزایش می‌یابد. بر اساس گزارش‌ها بین‌المللی میزان استخراج سنگ‌آهن کشور در سال 2022 میلادی 75 میلیون تن بوده و حتی با فرض پذیرش افزایش این توان به 120 میلیون تن، باز هم 100 میلیون تن در سال کمبود استخراج سنگ‌آهن در کشور وجود دارد. افزایش تولید سنگ‌آهن، نیاز به برنامه‌ریزی اصولی و سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی برای تجهیز و استخراج معادن دارد. از طرف دیگر چنانچه میزان استخراج نیز افزایش یابد حجم ذخایر قطعی فعلی سنگ‌آهن که 2.7 میلیارد تن است تکافوی حدود 15 سال تأمین پایدار سنگ‌آهن مصرفی را دارد. در شرایط کمبود تولید سنگ‌آهن، شرکت – هایی مانند فولاد مبارکه که در حال حاضر مالک ذخایر عمده سنگ‌آهن نیستند بیشترین سهم از کمبود را خواهد داشت. همچنین برآورد می‌گردد حدود 30 میلیون تن در سال کسری تولید سنگ‌آهن به فولاد مبارکه تحمیل شود. چنانچه فقط از دید تأمین کنسانتره مصرفی خطوط گندله‌سازی فولاد مبارکه و فولاد سنگان به موضوع پرداخته شود، بر اساس شرایط فروش کنسانتره و ظرفیت گندله‌سازی‌ها انتظار است که حدود 6 میلیون تن از کنسانتره موردنیاز، قابل تأمین از بازار نبوده و لازم است با در اختیار داشتن ذخیره متناسب و استخراج سنگ‌آهن و تولید کنسانتره توسط گروه فولاد مبارکه میزان کمبود تأمین گردد. برای تولید 6 میلیون تن کنسانتره با در نظر گرفتن ضریب 0.6 تبدیل سنگ‌آهن به کنسانتره، به 10 میلیون تن سنگ آهن با عیار متوسط 45 نیاز است. برای تأمین 10 میلیون تن سنگ‌آهن در سال حدود 100 میلیون تن ذخیره قطعی باید اکتشاف گردد.
نگاه اجمالی به آمار توزیع کنسانتره آهن کشور وضعیت بحرانی استخراج سنگ‌آهن را نشان می‌دهد. بر اساس اطلاعات منتشر شده، در حال حاضر ظرفیت تولید گندله کشور 66 میلیون تن در سال است که به حدود 70 میلیون تن کنسانتره نیاز دارد. ظرفیت تولید کنسانتره در کشور 63 میلیون تن بوده که با وجود این مقدار ظرفیت فقط ۵۶ میلیون تن کنسانتره تولید می‌شود. دلیل عمده عدم استفاده از ظرفیت تولید کنسانتره کشور، کمبود سنگ‌آهن است. بررسی توسعه زنجیره تولید نشان می‌دهد که در سال‌های آتی کمبود استخراج سنگ‌آهن به دلیل عدم اکتشاف ذخایر قابل توجه تشدید خواهد شد. برای تامین 30 میلیون تن سنگ‌آهن در سال لازم است ذخایر قطعی به میزان حداقل 300 میلیون تن در اختیار داشته و به طور متوسط در هر سال، 30 میلیون تن ذخیره قطعی جدید کشف شود. اکتشاف این مقدار ذخیره قطعی بر اساس روندهای آماری موجود نیاز به حداقل 100 هزار متر حفاری اکتشافی در سال دارد.
همچنین با درنظرگرفتن نسبت باطله برداری 4 می‌توان نتیجه گرفت که میزان ماده معدنی و باطله‌ای که باید در طول سال حمل و دپو شود در حدود 50 میلیون تن است که برای این میزان حمل باید ناوگان حمل و ترابری متناسب به کار گرفته شود.
شواهد و بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که امکانات، تجهیزات و توانمندی این حجم از اکتشافات در کشور وجود ندارد. بر این اساس صنعت فولاد کشور در بخش معدنی با چالش تأمین مواد اولیه مواجه است که نیازمند اتخاذ تصمیمات و رویکردهایی متناسب با تاب‌آوری این صنعت در برابر چالش پیش رو است. تاب‌آوری اقتصادی در معدن به توانایی برای اکتشاف، استخراج و فرآوری مواد معدنی اشاره دارد که نیازمند رویکردی کل‌نگر است تا ترکیبی از نوآوری، مداخلات و مشارکت دولتی و خصوصی ایجاد شود تا در مواجهه با چالش‌ها بتوان به منابع معدنی پایدارتری دست‌یافت. با این توصیف ابعاد و شاخص‌های ایجادکننده تاب‌آوری باید شناسایی و برای حالات مختلف آن برنامه‌ریزی کرد تا در صورت بروز شوک انعطاف‌پذیری لازم وجود داشته باشد.
باتوجه‌به لزوم اکتشافات گسترده و به‌ویژه عمیق در راستای پی‌جویی و کشف ذخایر سنگ‌آهن و ضرورت ایجاد ذخایر استراتژیک و تأمین پایدار این ماده معدنی گروه فولاد مبارکه با دوراندیشی اقدامات قابل‌توجهی را در دستور کار قرارداده است.